Komórka eukariotyczna jest systemem błon plazmatycznych. Dzielą one cytoplazmę na wyspecjalizowane obszary i ograniczają wnętrza organelli komórkowych, takich jak lizosomy, wakuole, struktury Golgiego, jądra komórkowe, mitochondria i plastydy.
Żeby żyć, każda komórka musi być otoczona zewnętrzną błoną komórkową, czyli plazmalemmą. Plazmalema, jak wszystkie błony biologiczne, jest błoną zbudowaną z białek i lipidów.
objaśnienia do schematu:
1 - cząsteczki fosfolipidów złożone z hydrofilowych główek i hydrofobowych ogonków,
2, 3, 4 - białka integralne,
5 - białko peryferyjne.
Białka integralne są całkowicie lub w znacznym stopniu związane z błoną, natomiast białka powierzchniowe (peryferyjne) nie są w ogóle zanurzone w błonie komórkowej. Zarówno lipidy, jak i białka są zdolne do przemieszczania się, a zatem błony biologiczne są strukturami dynamicznymi o charakterze płynnej mozaiki.
Błona komórkowa pełni następujące funkcje:
a) oddziela wnętrze komórki od środowiska,
b) umożliwia komunikowanie się sąsiednim komórkom,
c) pozwala na selektywny, wybiórczy, dwukierunkowy transport jonów i cząsteczek do otoczenia, a także odbiera bodźce ze środowiska i przekazuje je innym komórkom.
Przez błonę komórkową z łatwością przechodzą gazy takie jak tlen, azot i dwutlenek węgla, natomiast jony H+, Na+, K+, Ca2+, glukoza i maltoza nie mogą swobodnie przechodzić przez błony plazmatyczne. Ich przepuszczalność jest zatem selektywna.
Transport przez błony może być transportem biernym lub aktywnym. Transport bierny odbywa się na drodze dyfuzji. Dyfuzja jest to samorzutne przemieszczanie się cząsteczek jakiejś substancji z regionu o wyższym stężeniu do regionu o niższym stężeniu. W ten sposób dyfundują: woda, tlen, azot i dwutlenek węgla. Obok dyfuzji prostej zachodzi dyfuzja ułatwiona. Ten rodzaj transportu odbywa się przy udziale specyficznych białek przenośnikowych. Podobnie jak w przypadku zwykłej dyfuzji, transport odbywa się zgodnie z gradientem stężeń i nie wymaga dostarczenia jakiejkolwiek energii. Na drodze dyfuzji ułatwionej przenika np. glukoza. Transport aktywny natomiast jest to transport wymagający energii. Odbywa się on od regionu o niższym stężeniu do regionu o wyższym stężeniu, a źródłem energii jest energia zmagazynowana w ATP.
Jak wcześniej wspomniano, błona komórkowa jest całkowicie przepuszczalna dla wody. Woda przedostaje się przez błonę na zasadzie osmozy. Osmoza jest to przechodzenie wody (głównego rozpuszczalnika w układach biologicznych) przez błonę półprzepuszczalną z regionu o wyższym stężeniu wody do regionu o niższym stężeniu.
Głównym zbiornikiem wody w komórce roślinnej jest wakuola. Wakuole są to pęcherzyki w obrębie cytoplazmy oddzielone od niej błoną plazmatyczną, zwaną tonoplastem. Wakuolę wypełnia sok komórkowy, którego głównym składnikiem jest woda (stanowi ona około 90% jego zawartości).
Podstawową funkcją wakuoli jest utrzymywanie turgoru, czyli jędrności komórek roślinnych. Zmiany turgoru następują na skutek zmian stężenia substancji w wakuoli i cytoplazmie. Spadek turgoru związany jest z odwodnieniem komórki i objawia się więdnięciem rośliny, marszczeniem owoców czy korzeni. Pobrana przez komórkę woda na drodze osmozy powoduje powrót komórki do stanu normalnego.
