Uwagi:
Zapraszamy do zapoznania się z artykułem "List do komórki. Hormony zwierzęce". W przedstawionym materiale wyróżnione są fragmenty tekstu: dla uczniów szkół podstawowych i gimnazjalnych (poziom podstawowy), dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych (poziom uzupełniający, czyli „więcej") i dla pasjonatów.
Obrazki w artykule wykonane zostały na podstawie ilustracji z książki:
E. Pyłka-Gutowska, E. jastrzębska, Biologia. Tajemnice ludzkiego ciała. Podręcznik dla liceum ogólnokszatłcącego, liceum profilowanego i technikum. Zakres podstawowy, MAC EDUKACJA S.A., Kielce 2002
Wstęp
Hormony to substancje aktywne biologicznie. Wytwarzane są one przez komórki gruczołowe i wydzielane do krwi; kontaktują się z receptorami komórek docelowych i działają na ich procesy życiowe.
W oparciu o wybrane cechy wyróżnia się odpowiednie grupy hormonów.
Wśród hormonów występują substancje drobnocząsteczkowe - przede wszystkim pochodne aminokwasów i steroidy - oraz wielkocząsteczkowe hormony peptydowe.
Hormony (w ujęciu klasycznym) to substancje powstające w gruczołach dokrewnych, a substancje powstające w komórkach rozproszonych określa się mianem hormonów tkankowych.
Dwa typy gruczołów
Pod względem zasięgu działania hormony dzieli się na:
- działające ogólnoustrojowo,
- działające regionalnie,
- działające lokalnie.
Hormony wpływające na wydzielanie innych hormonów to hormony sterujące, czyli tropowe. Odgrywają one szczególną rolę w regulacji hormonalnej, budują osie sprzężeń. Hormony, których wydzielanie od nich zależy, zwrotnie wpływają na wydzielanie tychże hormonów sterujących, regulując ich stężenie we krwi.
Zasada sprzężenia zwrotnego w wydzielaniu hormonów
Wymienione cechy pozwalają układowi hormonalnemu kontrolować pracę narządów, przyczyniając się do utrzymania równowagi procesów zachodzących w organizmie przy jednoczesnej zdolności do adaptacji do zmieniających się warunków życia.
Jak hormon działa na komórkę?
Hormon przenosi informację między komórkami. Komórki, które odbierają daną informację posiadają odpowiedni aparat receptorowy dla danego hormonu. Połączenie hormonu z receptorem wywołuje sekwencję zdarzeń, czyli właściwą reakcję komórki. Uczestniczą w tym procesie informatory komórkowe podporządkowane hormonom, dlatego określa się te substancje nazwą informatory wtórne lub przekaźniki drugiego rzędu. Substancje indukujące ich działanie - hormony: peptydowe, neuropeptydy, klasyczne neuroprzekaźniki, hormony steroidowe, cytokiny, eikozanoidy i cząsteczki adhezji międzykomórkowej - to informatory pierwotne (przekaźniki I rzędu).
Każdy rodzaj hormonu ma w komórkach docelowych właściwy receptor, z którym może się połączyć. To połączenie wywołuje reakcję komórki docelowej. Szczegóły budowy hormonu i jego receptora umożliwiają przeniesienie informacji w organiźmie - można to porównać do listu w zaadresowanej kopercie, która trafia do adresata mieszkającego w określonym miejscu. Podobnie, jak osoby które mają adres inny, niż zapisany na kopercie nie otrzymają listu, tak komórki nie posiadające receptora dla danego hormonu, nie będą reagowały na jego wpływ.
Hormony steroidowe łatwo przechodzą przez zbudowaną z substancji lipidowych (tłuszczowców) błonę komórkową, więc mogą połączyć się z receptorami zlokalizowanymi w cytoplazmie. Białkowe hormony mają cząsteczki o dużych rozmiarach. Nie przechodzą więc przez błonę komórek - dlatego receptory dla tych informatorów wbudowane są w błonę komórkową.
Sposób w jaki komórka przyjmuje „list" w postaci hormonu steroidowego i białkowego (peptydowego)
Komórka docelowa odpowiada aktywacją genów, co wpływa na syntezę białek (enzymów), lub inicjuje kaskadę reakcji wpływających na zmianę aktywności enzymów, które odpowiadają za poszczególne chemiczne procesy życiowe komórki.
Literatura dla dociekliwych:
- W. Z. Traczyk, A. Trzebski, Fizjologia człowieka z elementami fizjologii stosowanej i klinicznej, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2001
- R. D. Jurd, Krótkie wykłady. Biologia zwierząt, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999
- J. Kawiak, M. Zabel, Seminaria z cytofizjologii, Wydawnictwo Medyczne URBAN&PARTNER, Wrocław 2002
- Cz. Jura, H. Krzanowska, Leksykon biologiczny, Wiedza Powszechna, Warszawa 1992
- J. Gill, Z. Jaczewski, W. Pilarski, E. Wilkus, Zarys anatomii i fizjologii zwierząt gaspodarskich, PWRiL, Warszawa 1968
