Działalność wód na powierzchni Ziemi zaczyna się już w chwili, gdy pada deszcz. Jednak intensywne działanie występuje dopiero wówczas, gdy wody płyną stałymi łożyskami. Im większy jest spadek terenu, a więc im szybciej wody płyną (i im jest ich więcej), tym większa jest ich siła niszcząca.

Istotną cechą każdej rzeki jest jej profil podłużny (tzw. krzywa erozyjna), który odzwierciedla jej nachylenie na poszczególnych odcinkach. Jej koniec znajduje się na poziomie ujścia, który określamy podstawą erozyjną rzeki. Poniżej tego poziomu rzeka nie może już erodować. Każda rzeka dąży do osiągnięcia bazy erozyjnej.

Bieg górny rzeki odznacza się dużym spadkiem, dużą prędkością wody i intensywną erozją denną, dzięki której koryto rzeki jest głęboko wcięte w podłoże. Gdy rzeka płynie po skalnym, twardym podłożu, a ma duży spadek, wcina się ostro w teren i praca jej ograniczona jest głównie do erozji dennej, w mniejszym zaś stopniu do erozji bocznej. Jest to młodociane stadium rzeki. Kształt doliny rzeki w przekroju poprzecznym odpowiada wtedy literze V. Erozja denna w wąskiej gardzieli potoku podcina również zbocze, które osuwa się. Materiał osunięty zostanie wkrótce wyprzątnięty przez rzekę, a dno doliny rozszerzy się wskutek podcinania zboczy. Zbocza doliny rzeki stają się jednocześnie bardziej pochyłe. Ponadto prąd wody na wszelkich krzywiznach jest odgięty od środkowego położenia i skierowany ku wypukłej stronie krzywizny rzeki, wskutek czego brzeg jest stale podcinany i staje się bardziej stromy niż brzeg po wklęsłej stronie krzywizny. W ten sposób przekroje doliny stają się asymetryczne, a między krzywiznami biegu rzeki tworzą się ostrogi erozyjne.

W biegu środkowym rzeki spadek zwierciadła i prędkość wody ulegają zmniejszeniu, maleje erozja denna, natomiast zwiększa się erozja boczna, prowadząca do powstawania zakoli. Dolina rzeki staje się szersza - rzeka może zmieniać koryto podczas wezbrań; transportuje materiał przeniesiony z górnej części dorzecza.

W biegu dolnym rzeki spadek zwierciadła wody jest niewielki, a ruch wody powolny. Występuje tu akumulacja rumowiska powodująca podnoszenie się dna rzeki. Bieg rzeki kończy się zwykle ujściem do innej rzeki, jeziora lub morza.