Ruch wody w rzece jest wywołany siłą ciężkości. Woda, płynąc po pochyłości, płynie w kierunku działania składowej siły ciężkości. Z prawa zachowania energii wynika, że prędkość końcowa wody płynącej po pochyłości powinna być taka sama, jaką uzyskałaby woda, gdyby pod działaniem siły ciężkości mogła płynąć po linii pionowej w dół. Ponieważ przyspieszenie dla bardzo małych spadków wynosi około 15 cm/s2, rzeka płynęłaby z ogromną prędkością - kilku tysięcy kilometrów na godzinę - gdyby ruch mógł odbywać się bez tarcia. Takie prędkości nawet w przybliżeniu nie są osiągane przez rzeki, które większą część energii zużywają na pokonywanie tarcia między cząsteczkami wody oraz tarcia o brzegi i dno koryta rzecznego; stosunkowo mała część energii rzeki jest używana na transport okruchów skalnych. Masa i prędkość rzeki tworzą energię, pozwalającą jej wykonywać pracę. Praca geologiczna rzeki polega na erodowaniu, transportowaniu i osadzaniu (akumulacji) materiałów. Erodowanie jest niszczącą pracą rzeki, akumulacja - twórczą. Niszczące działanie rzeki polega przede wszystkim na jej zdolności niesienia materiałów, czyli zależy od siły transportowej rzeki.
Czeski Krumlov
W działalności rzeki mamy do czynienia również z obtaczaniem. Następuje ono wskutek zderzenia się okruchów. Polega ono na rozbijaniu okruchów na dwie lub trzy części, na pękaniu małych okruchów pod uderzeniem dużych oraz na odłupywaniu drobnych cząstek z krawędzi i naroży większych odruchów - nazywamy to abrazją. Proces ten atakuje przede wszystkim naroża i krawędzie okruchów, wskutek czego okruchy stają się obtoczone i zaokrąglone. Bardzo małe ziarna nie ulegają na ogół obtoczeniu, gdyż wskutek niedużej masy nie wywierają dużego ciśnienia, a woda powlekająca ziarna działa do pewnego stopnia ochronnie przed ścieraniem. Większe zaokrąglone okruchy noszą nazwę otoczaków. Zależnie od pierwotnych kształtów okruchów i ich twardości abrazja nadaje im kształty dyskoidalne, elipsoidalne lub kuliste. Z wyerodowanego przez rzekę ilastego materiału tworzą się toczeńce - kule ilaste, które gdy są toczone po dnie, oblepiają się żwirem i piaskiem i stają się "toczeńcami uzbrojonymi". Z biegiem rzeki okruchy stają się coraz to bardziej zaokrąglone, obtoczone i coraz mniejsze. Zaokrąglenie fragmentów zjawia się u piaskowców i wapieni po 1-5 km, u kwarcytów i skał krystalicznych po 10-20 km transportu.
Siła popychająca otoczak natrafia na opór pochodzący z jego ciężaru i tarcia po dnie. Niesiony materiał jest narzędziem erozji rzek. Okruchy skał zderzają się ze sobą i kruszą, wleczone razem ścierają się, wciskane pod naporem wody w szczeliny podważają, wyłupują i odrywają nowe fragmenty. Woda wciskana również w szczeliny również podważa skały; do tego dołącza się jeszcze jej rozpuszczające działanie. Woda nie niosąca materiału eroduje tylko bardzo miękkie utwory, chociaż siła erozyjna samej wody przy wodospadach jest znaczna. Erozyjne działanie wody, która nie transportuje żadnego materiału zauważono wielokrotnie w turbinach wodnych. Polega ono na kawitacji, czyli zdolności drążenia twardego materiału przez uderzenia pęcherzykami powietrza w wodzie. Kawitacja działa dopiero przy bardzo wielkich prędkościach (8-10 m/s).
