Czy Sfinks był strażnikiem piramid?
Najkrócej odpowiadając – tak, ale nie tylko. Przede wszystkim były dwa, albo nawet trzy różne Sfinksy. Najbardziej znany z nich jest zapewne Sfinks z greckiego mitu o Edypie. Mieszkał on w greckich Tebach lub w ich okolicy i zabijał każdego, kto nie umiał rozwiązać jego zagadki. Zagadka brzmiała: co to za istota, która chodzi na dwóch, na trzech i na czterech nogach? Edyp rozwiązał te zagadkę – chodziło o człowieka, który w dzieciństwie chodzi na czworakach, w wieku dojrzałym na dwóch nogach, a na starość podpiera się kijem. Sfinks, usłyszawszy właściwą odpowiedź, rzucił się w przepaść. W ten sposób miasto zostało uwolnione od potwora. Grecki Sfinks wyobrażany był jako skrzydlaty lew z twarzą kobiety.
Drugi Sfinks, zupełnie inny od poprzedniego, występował w wierzeniach starożytnego Egiptu. Najsławniejszym przykładem tego egipskiego Sfinksa jest olbrzymia rzeźba w Gizie, pochodząca sprzed ok. 4,5 tysiąca lat. Sfinks ten nie ma skrzydeł, a jego twarz jest twarzą mężczyzny – faraona, który kazał wykonać rzeźbę. Sfinksy z męską twarzą były umieszczane przed świątyniami jako ich strażnicy, można więc uznać, że również w Gizie Sfinks miał strzec piramid. Ale nie była to jego jedyna funkcja, bo skoro nadano mu rysy twarzy faraona, Sfinks miał głosić jego chwałę, a także pełnić funkcje religijne.
Sfinks grecki, o którym była mowa wcześniej, jest o wiele młodszy od egipskiego – najstarsze greckie wyobrażenia tego stwora pochodzą z ok. 1600 r. p.n.e., a odnaleziono je na Krecie. Mniej więcej w tym samym czasie wyobrażenie Sfinksa przewędrowało z Egiptu na wschód, do Asyrii – to właśnie ów trzeci wspomniany na początku rodzaj Sfinksa.
Tak więc postać Sfinksa występowała w rożnych krajach i miała różne znaczenie. Obecnie mianem sfinksa określa się potocznie osobę mądrą, lecz tajemniczą i milczącą. Sfinks występował także w sztuce wielu epok, zdobył m.in. popularność w sztuce secesyjnej na przełomie XIX i XX wieku, w której symbolizował na ogół tajemniczą i nieprzeniknioną naturę kobiecą.
