W Polsce żyje dziewięć mniejszości narodowych: białoruska, czeska, litewska, niemiecka, ormiańska, rosyjska, słowacka, ukraińska i żydowska oraz cztery mniejszości etniczne: karaimska, łemkowska, romska i tatarska.
Polskie ustawodawstwo szczegółowo określa prawa mniejszości narodowych.
Akty prawne, które regulują w naszym kraju sprawy mniejszości narodowych, to:
- Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej
- ordynacja wyborcza
- prawo o stowarzyszeniach
- ustawa o języku polskim
- ustawa o systemie oświaty
- ustawa o radiofonii i telewizji
- kodeks karny
- kodeksy postępowania: administracyjnego, cywilnego i karnego
- ustawa o ochronie danych osobowych
- rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej
Polskie prawo gwarantuje im następujące prawa:
- zakaz dyskryminacji
- wolność zachowania własnego języka
- wolność zachowania obyczajów i tradycji
- prawo do nauki języka i w języku mniejszości
- prawo do praktyk religijnych
- prawo do tworzenia własnych instytucji edukacyjnych i kulturalnych
- prawo do uczestnictwa w rozstrzyganiu spraw dotyczących tożsamości narodowej
- przywileje wyborcze
Nad przestrzeganiem tych praw czuwa w naszym kraju szereg instytucji.
Należą do nich:
- Sejmowa Komisja Mniejszości Narodowych i Etnicznych
- Zespół do Spraw Mniejszości Narodowych
- Wydział Mniejszości Narodowych Departamentu Wyznań MSWiA
- Departament Kultury Mniejszości Narodowych Ministerstwa Kultury
W Europie również istnieje szereg rządowych i pozarządowych organizacji, które mogą służyć pomocą w przypadku naruszeń praw osób należących do mniejszości narodowych.
Do organizacji rządowych należą:
Organizacje międzynarodowe pozarządowe:
Artykuł 1 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka mówi, że:
„Wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi w swojej godności i w swych prawach"
Właśnie do tej deklaracji odwołuje się Unia Europejska w swoich działaniach związanych z polityką wobec różnych grup etnicznych.
Polska jako członek Unii Europejskiej zobowiązana jest do przestrzegania elementów europejskiego systemu prawnego ochrony mniejszości narodowych.
Podstawowym dokumentem regulującym te kwestie jest, ratyfikowana już przez Polskę, Konwencja Ramowa dotycząca ochrony mniejszości narodowych, która zawiera zalecenia programowe dla krajów Unii.
Drugim dokumentem, który dotyczy zagadnień ochrony mniejszości narodowych w państwach członkowskich Unii, jest Europejska Karta Języków Regionalnych i Mniejszościowych.
Akt ten zdecydowało się podpisać zaledwie kilka państw. Polska jest jednym z nich, co świadczy o tym, że po wejściu do Unii prawa mniejszości są w naszym kraju szczególnie chronione.
Polska przyjęła również szereg aktów prawa międzynarodowego, regulujących sprawy mniejszości narodowych w naszym kraju. Należą do nich:
- Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności
- Międzynarodowa Konwencja w Sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji Rasowej
- Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych
- Konwencja Praw Dziecka
Jako członek Unii Europejskiej Polska przyjęła dyrektywę o równości rasowej. Nałożyła ona na nasz rząd obowiązek przyjęcia systemowych rozwiązań antydyskryminacyjnych.
Nasza Konstytucja zapewnia obywatelom polskim należącym do mniejszości narodowych i etnicznych wolność zachowania i rozwoju własnego języka, zachowania obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury.
Po wejściu Polski do Unii zakończone zostały prace nad ustawą o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym. Ustawa, która została podpisana dnia 6 stycznia 2005 roku, zawiera katalog praw przysługujących mniejszościom narodowym, zakaz dyskryminacji z powodów narodowych lub etnicznych oraz zakaz asymilacji.
Ustawa przewiduje możliwość traktowania języków ojczystych jako języków pomocniczych na terenach zamieszkałych przez osoby należące do mniejszości narodowych. Uwzględnia także możliwość umieszczania w językach mniejszości nazw miejscowości, organów władzy oraz ulic. Gwarantuje także prawo urzędowego zapisywania imion i nazwisk zgodnie z zasadami języka ojczystego.
Nasze członkostwo w Europejskiej Wspólnocie znacznie przyśpieszyło prace nad ustawą o mniejszościach narodowych, które trwały 15 lat.
Oprócz tej najważniejszej dla mniejszości narodowych ustawy od czasu przyjęcia naszego kraju do Unii ukazały się ważne dla mniejszości narodowych rozporządzenia.
Zgodnie z rozporządzeniem w sprawie umieszczania na znakach i tablicach dodatkowych nazw w językach mniejszości możliwe jest ubieganie się o wprowadzenie swojego języka jako tzw. języka pomocniczego w kontaktach z urzędem gminy oraz o używanie dodatkowych nazw miejscowości i ulic w języku mniejszości.
W szerokim stopniu wprowadzono też w życie prawne gwarancje ochrony i rozwoju uczniów pochodzących z mniejszości narodowych. Należy tu wspomnieć o rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej i Sportu, zgodnie z którym mogą oni w szkołach uczyć się języka swoich przodków, poznawać historię, geografię i kulturę kraju swego pochodzenia.
Podsumowując: wejście Polski do Unii przyniosło wiele korzyści mniejszościom narodowym w naszym kraju. Mamy obecnie różne programy europejskie, także takie, które uczą tolerancji i pomagają poznać kulturę mniejszości narodowych.
